۱ـ سپاسگزارى

قدردانى از زحمات و خدماتى که براى انسان، صورت مى گیرد، وظیفه اى اسلامى و وجدانى، بویژه در روابط همسرى است. از این رو، لازم است که مرد، فدکارى و ایثار زن را در اداره امور خانه و تربیت فرزندان ارج نهد و از او به خاطر این همه خدمات شایسته، سپاسگزارى کند.

براحتى باید تصریح کرد، زن که بار مشکلات داخل خانه را بر دوش مى کشد و آن را با شوق رضایتمندى شوهر تحمل مى ند، نیازمند یک لبخند تشکرآمیز شوهر است; چنان که مرد نیز براى اداره هر چه بهتر زندگى و آسایش خانواده اش در سرما و گرما تلاش مى کند و هر چند، آن را به عنوان یک وظیفه تلقى مى نماید، ولى شایسته است که از زحمات او قدردانى شود. تشکر زن و شوهر از یکدیگر، خستگى و رنج را مى اهد. مى توان نتیجه یک بار تشکر را تجربه نمود.

۲ـ اظهار محبت

اانسان، موجودى نیازمند به محبت است. انس و الفتها از ناحیه محبت به وجود مىآید. در محیط خانه نیز لازم است که زن و شوهر به این اصل عاطفى توجه کنند، زیرا دختر، پس از ترک خانه پدر و با شروع زندگى مشترک، دل به شوهر مى بندد; محبت شوهر باید بتواند جاى محبتهاى پدر و مادر زن را بگیرد و مرد باید از اظهار زبانى این محبت نیز دریغ نکند. همان گونه که در بعضى از روایات نیز آمده است، جمله ((تو را دوست دارم)) از طرف شوهر از دل زن، بیرون نمى رود. چنین جملاتى بهترین هدیه براى همسرى است که به سخن شوهررش ایمان و اعتقاد دارد. چنان که زن نیز باید این هنر را داشته باشد که به شوهر خویش، ابراز محبت کند و پایه ه اى دوستى و صفا را در زندگى، محکم نماید.

مردى به خدمت پیامبر اکرم(ص) شرفیاب شد و عرض کرد: همسرى دارم، هنگامى که وارد خانه مى شوم، به استقبالم مىآید و وقتى که از خانه، خارج مى شوم، بدرقه ام مى کند و هنگامى که مرا غمگین و افسرده ببیند مى گوید: چرا غمگینى؟ اگر به علت خرجى و درآم دت نگرانى که خوب، تامین آن را خداوند به عهده گرفته است و اگر ناراحتى تو، به خاطر آخرت و قیامت است که خداوند بر این اندوه بیفزاید.

پیامبر(ص) وقتى این سخنان را از آن مرد شنید به او فرمود:

براى خداوند، کارگزارانى است و این زن جز کارگزاران اوست. او نصف پاداش یک شهید را دارد.(۱)

این حدیث، نشان دهنده نقش ویژه اى است که زن در ایجاد محیط مساعد خانه دارد و مى تواند در آرامش روحى و زندگى مادى شوهر، موثر باشد و این خود، نوعى محبت است که در سطحى عالى، اظهار مى شود.

۳ـ احترام به یکدیگر

هر فردى براى خود، ارزش و شخصیت قایل است و دوست دارد که دیگران به او احترام بگذارند. مرد باید در محیط خانه، نسبت به همسرش با احترام کامل، رفتار کند. او را با احترام صدا زند، در مقابل اقوام و بستگان، او را تکریم نماید و به شدت، از تحقیر او بپرهیزد. امام صادق(ع) از پدرش امام باقر(ع) نقل مى کند:

((من اتخذ اسمراه فلیکرمها … فمن اتخذها فلا یضیعها))(۲)

((هر کس همسرى گرفت، باید او را عزیز بشمارد … کسى که همسر گرفت، او را ضایع نکند))

پدرى که در مقابل فرزندان خود به همسرش احترام کند، و از او به بزرگى یاد نماید به تربیت فرزندانش کمک کرده است.

۴ـ پاکیزگى در محیط خانه

رعایت پاکیزگى براى هر کس و در هر جا لازم است. انسان پاکیزه، همیشه شاداب است، بدن پاکیزه، لباس تمیز و سر و صورت نظیف، بویژه در مورد زن و شوهر از نکات قابل توجه زندگى انسان است. آراستگى ظاهرى در داخل خانه، یکى از وظایفى است که زن در قبال شوهر به عهده دارد.

ظاهر آراسته و لباس مناسب به خاطر شوهر، امرى است که در دستورات دینى نیز مورد تاکید قرار گرفته است. پیامبر اکرم(ص) در بیان اوصاف یک بانوى شایسته مى فرماید:

((… الذلیله مع بعلها، المتبرجه من زوجها، الحصان عن غیره))(۳)

زنى که مطیع شوهرش باشد، زینت و آرامش خود را براى شوهرش انجام داده و آن را براى دیگران ظاهر نسازد.

چنان که در سخن دیگرى از حضرت امام محمدباقر(ع) مى خوانیم:

براى زن (در ارتباط با شوهرش) سزاوار نیست که وضع ظاهر خود را نیاراید، هر چند به آویختن گردن بندى در گردن خویش باشد و نیز پسندیده نیست که دستش را بدون رنگ، رها کند اگر چه مختصر حنایى بگذارد، هر چند سالخورده باشد.(۴)

در روایات، همان گونه که به موضوع مخارج زندگى و گشایش در آن و نیز اظهار محبت علنى توجه شده است، به این نیاز طبیعى که در روابط زن و شوهر، نقش خاصى دارد، سفارش شده است.

بدیهى است که این امر پسندیده، در صورتى که خارج از حدود خانه و براى بیگانه انجام شود، حرام است و اثرات سو خود را در جامعه و بویژه در محیط خانواده و روابط زن و شوهر خواهد گذاشت.

آنچه گفته شد، اختصاصى به زن ندارد، شوهر نیز شایسته است به آن توجه کند. نمونه زیر، گویاى همین نکته است:

حسن بن جهم مى گوید: امام رضا(ع) را دیدم که موهاى خویش را رنگ کرده بود. عرض کردم، فدایت شوم. موها را رنگ کرده اید! فرمود: آراى، زیرا آراستن خویش از جمله چیزهایى است که موجب افزایش پاکدامنى زنان مى گردد و جمعى از زنان، پاکدامنى را به این علت رها کردند که شوهرانشان به آراستن خویش، بى توجهى نموده اند. سپس فرمود:

آیا تو خوش دارى که همسرت را در حال تماشاى ژولیدگى ببینى.

عرض کردم: نه.

فرمود: این همان است.

سپس فرمود: نظافت و استعمال بوى خوش و رسیدگى به سر و صورت، جز اخلاق پیامبران است.(۵)

بنابراین، باید به این زمینه آرامش روانى نیز اهمیت لازم داده شود.

۵ـ نادیده گرفتن خطاها و لغزشهاى یکدیگر

به جز آنان که برگزیدگان خداوند بوده ند، ارتکاب خطا براى دیگران، امرى دور از انتظار نیست. زن و مرد در زندگى مشترک خویش نیز از این قاعده جدا نیستند، چه بسا، رفتار و گفتارى، موجبات پشیمانى شخص را فراهم مى کند. به هر حال، نادیده انگاشتن خطاى طرف قابل مى تواند حداقل از توسعه ناآرامى در محیط خانه بکاهد و زمینه جبران کوتاهى را بیشتر فراهم کند.

در چنین موقعیتى که زن یا مرد به اشتباه خود پى برده و تصمیم به جبران آن دارد، طرف دیگر فورا عذر او را پذیرفته، خطاى او را نادیده بگیرد. نه عذرخواهى یک طرف، نشانه زوال شخصیت است و نه پذیرش آن از طرف دیگرى چنین مفهومى را دارد بلکه هر دو نشانه عشق و علاقه به زندگى است. امام سجاد(ع) در رساله حقوق، در بیان حق زن بر شوهر مى فرماید:

((اما حق زن بر تو این است که بدانى خداوند، او را وسیله آرامش و انس تو قرار داده است، و نیز بدانى که او نعمتى از طرف خداوند است که باید او را اکرام کرده و به او ارفاق کنى … و اگر اشتباهى کرد از او در گذرى.))

جابر بن عبدالله انصارى نقل مى کند که روزى با پیامبر نشسته بودیم. حضرت فرمود:

آیا به شما بگویم بدترین زنان کیست؟

گفتند: آرى اى رسول خدا!

پیامبر(ص) ضمن برشمارى اوصاف ناپسند چنین زنى فرمود:

((و لا تقبل منه عذرا و لا تغفر له ذنبا))(۶)

زنى که عذرخواهى شوهرش را نپذیرد و از اشتباه او نگذرد.

۶ـ راضى بودن زن به ثروت کم شوهر

قناعت یکى از صفات بسیار ارزنده یک مسلمان است. این صفت، یکى از خواسته هاى ائمه(ع) بوده است، که در این باره مى توان به آخرین قسمت از دعاى ابوحمزه اشاره کرد:

((و رضنى من العیش بما قسمت لى))

خدایا مرا به آنچه در زندگى نصیبم کرده اى، راضى بگردان.

چنان که در دعایى که از حضرت زهرا(س) رسیده است نیز چنین مى خوانیم:

((اللهم قنعنى بما رزقتنى))

خدایا مرا به آنچه روزىام کرده اى، قانع بگردان.

اگر در محیط خانواده، این روحیه حاکم باشد، و زن و مرد، زندگى خود را تنها بر اساس آنچه که در توانایى آنان است تنظیم کنند، بسیارى از مشکلات و ناراحتیهاى روانى آنها حل خواهد شد.

امام صادق(ع) فرمود:

((من رضى الله بالیسیر من المعاش رضى الله منه بالیسیر من العمل))(۷)

هر کس نسبت به زندگى کم، از خداوند راضى باشد، خداوند نیز در مقابل عمل کم از او راضى خواهد شد.

زن، چون رکن اصلى خانواده است، بایستى بناى زندگى را بر میانه روى و قناعت، پایه گذارى کند و از شوهرش بیش از توان و انتظار نداشته باشد.

آن حضرت در روایتى دیگر زن شایسته را این گونه معرفى مى فرماید:

بهترین زنان شما زنى است که اگر چیزى به او داده شد، شکر و سپاس گوید و اگر از چیزى محروم شد، راضى و قانع باشد.(۸)

همین موضوع را به صورت روشن ترى در سخن پیامبر اکرم شاهدیم:

((و ایدما امراه لم ترفق بزوجها و حملته على ما لا یقدر علیه و ما لا یطیق لم تقبل منها حسنه و تلقى الله و هو علیها غصبان))(۹)

هر زنى که با شوهرش مدارا نکند و او را به چیزى و کارى که توان آن را ندارد وادار کند، هیچ عمل و حسنه اى از او قبول نخواهد شد، روز قیامت در حالى خداوند را ملاقات مى کند که بر او خشمگین است.

ناگفته نماند که شوهر نیز لازم است در جهت رفاه و آسایش خانواده خویش، اهتمام ورزد و بر آنان سخت نگیرد. این ویژگى، بارها مورد تاکید روایات قرار گرفته است.

آنچه گذشت، تنها بخشى از نکات مورد توجه در زمینه آرامش محیط خانواده مى باشد. موارد دیگر را به فرصتى مجدد موکول مى نماییم.
پى ‏نوشت‏ها:

۱ـ مکارم الاخلاق، ج۱، ص۲۲۹، وسائل ۱۴ / ۱۷.

۲ـ بحارالانوار، ج۱۰۳، ص۲۲۴.

۳ـ همان مصدر، ص۲۳۵.

۴ـ وسائل الشیعه، ج۱۴، ص۱۱۸.

۵ـ کافى، ج۵، ص۵۶۷.

۶ـ بحارالانوار، ج۱۰۳، ص۲۳۵.

۷ـ وسائل الشیعه، ج۱۵، ص۲۴۰.

۸ـ بحارالانوار، ج۱۰۳، ص۲۲۹.